مقدمه:

مهم‌ترین دغدغه آموزشی اساتید و والدین زبان‌آموز در دوران کرونا، افت کیفیت آموزش زبان به‌خاطر حذف کلاس‌های حضوری و استفاده از سیستم آموزش مجازی بود و هست. اساتید و معلمان زیادی از تمرکز نداشتن دانش‌آموزان یا دانشجویان در کلاس مجازی گلایه دارند و والدین نیز تصور می‌کنند این سبک از آموزش به‌خاطر حضور نداشتن زبان‌آموز در فضای کلاس و در حضور استاد، از کیفیت بالایی برخوردار نیست.

اما نکته مهم اینجاست که آیا اساتید به همه ظرفیت‌های آموزش مجازی برای افزایش تمرکز زبان‌آموزان آگاهی دارند؟ آیا زبان‌آموز با حذف فضای فیزیکی آموزش، جایگزین‌های مناسبی مثل تقویت روابط بین زبان‌آموزان و استفاده از وسایل کمک آموزشی و.. از طرف اساتید دریافت کرده است؟

ما در این نوشته دوربین را از زبان‌آموز و دانشجو به سمت استاد بر می‌گردانیم و از راه‌هایی می‌گوییم که اساتید و معلمان می‌توانند با استفاده از آن‌ها، کیفیت آموزش را ارتقا دهند و تمرکز دانش‌آموز را به‌صورت حداکثری در کلاس حفظ نمایند.

سرخط مواردی که در این نوشته بررسی خواهد شد:

1-    فقط به متن نپردازید و از فیلم، موسیقی و عکس استفاده کنید!

2-  دانش‌آموز را دریابید و برایش وقت بگذارید!

3- اساتید عزیز؛ در دسترس و وقت‌شناس باشید!

4- دانش‌آموز/دانشجو را مدام ارزیابی کنید.

5- به پیشرفت و پسرفت دانش‌آموز بازخورد بدهید

6-  دانش‌آموزان را تشویق به تشکیل گروه‌ آموزشی کنید.

7- بخشی از آموزش را به دانش‌آموزان واگذار کنید.

آموزش مجازی یا یادگیری الکترونیکی(Electronic Learning) شیوه‌ای از آموزش است که بر مبنای تکنولوژی‌های آموزشی ارائه داده می‌شود. این شیوه آموزشی که به‌اختصار "E-learning" نیز نامیده می‌شود، نخستین‌بار در سال 1999 و در سمینار "سیستم‌های CBT" معرفی شد اما سابقه استفاده انسان از کامپیوترهای خانگی به‌منظور تسهیل و تسریع فعالیت‌های روزانه به ده سال پیش‌ازاین تاریخ بازگشته و مربوط به سال 1980 و پیدایش اولین نسخه MAC می‌باشد.

امروزه و با تافته شدن تکنولوژی به جزئیات زندگی بشر هوشمند و مدرن، آموزش نیز به دنیای مجازی وارد شده و فرصتی ایجاد گشته تا دانش در بستر اینترنت مبادله شود. با اینکه یادگیری الکترونیکی برترین شیوه آموزشی محسوب می‌شود اما تا پیش از همه‌گیری ویروس کووید 19، در سراسر جهان همچنان مبحث آموزش سنتی به طور جدی‌تر دنبال می‌شد و بسیاری با کم و کیف آموزش مجازی بیگانه بودند. از سال 2019 و پیرو تعطیلی‌های عمومی مراکز حضوری آموزشی، توجه عموم مردم به سیستم‌های آموزشی مجازی جلب شد و فراگیران و آموزگاران دریافتند که چطور از این فرصت بهره جسته و با شیوه‎‌ای نوین بیاموزند و بیاموزانند!

جذابیت فرایند تدریس و افزایش کیفیت آموزش مجازی جزء دغدغه‌های بسیاری از اساتید محسوب می‌شود؛ اساتیدی که شاید تاکنون کلاس‌های حضوری را به مجازی ترجیح داده یا معتقد بودند که آموزش مجازی بازدهی مناسب نخواهد داشت؛ به‌ویژه در درس‌هایی همچون زبان و ادبیات ملل گوناگون که نیازمند تعامل مستقیم میان استاد و شاگرد و به‌کارگیری هم‌زمان چهار مهارت اصلی Writing- Speaking- Listening و Reading  است.

 اما راه‌هایی وجود دارد که می‌توان حتی برای افزایش کیفیت آموزش مجازی زبان نیز از آن‌ها استفاده نمود. ما در این مقاله کوشیده‌ایم تا 7 روش از بهترین روش‌های ارتقای کیفیت آموزش مجازی را عنوان کرده و به بخشی از پرسش‌های ذهنی آموزگاران پاسخ دهیم.

1.     فقط به متن نپردازید و از فیلم، موسیقی و عکس استفاده کنید!

تولید محتواهای جذاب آموزشی و استفاده از اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای پیشرو در این زمینه می‌تواند پیشرفتی چشمگیر را به کلاس‌های درس اساتید هدیه کند. لازم است تا معلمان و آموزش‌دهندگان هنگام تولید محتواهای آموزشی به پرورش و تقویت مهارت‌های دیداری، شنیداری و ذهنی دانش‌آموزان خود توجه کرده و از فیلم، موسیقی، تصاویر مرتبط، power point و GIF در روند تدریس استفاده کنند.

 خلاق بودن در زمینه تولید محتوا و مطالعه به‌منظور آشنایی با امکانات متفاوت در این حوزه سبب می‌شود تا کلاس‌های درسی از حالت کسالت‌بار خود خارج شوند و دانش‌آموزان مشتاقانه درس را دنبال کنند. خوشبختانه در سال‌های اخیر نرم‌افزارهای تولید محتوا بسیاری در دسترس معلمان قرار گرفته است که فرصت ساختن محتواهای خلاقانه را فراهم می‌کند؛ نرم‌افزارهایی که از میانشان برای ساخت انیمیشن و موشن و مطالب متنی و صوتی می‌توان پاورپوینت، فوتوشاپ، کامتازیا، ای دی ساند ریکوردر، ورد، آدوبی آودیشن و ... را نام برد.

معلمان عزیز؛ از مبتکر بودن در ساختن محتواهای آموزشی نترسید و سعی کنید همیشه متفاوت عمل کنید.

همچنین توجه و رعایت این مورد به‌عنوان اولین مورد از میان عناصر بهبود بخش روند آموزش مجازی برای اساتید زبان نیز بسیار حائز اهمیت است. معلمان زبان باید توجه کنند که تقویت حافظه دیداری و شنیداری زبان‌آموزان بسیار مهم است و در به یاد سپردن لغات و بهبود لهجه تأثیرگذار خواهد بود؛ پس مهم است که دروس مربوطه به‌وسیلۀ محتواهای جذاب و به‌یادماندنی منتقل شوند.

2.    دانش‌آموز را دریابید و برایش وقت بگذارید!

بیایید برای لمس این مورد به خاطرات دوران تحصیلی خودمان رجوع کنیم. بسیاری از معلمان حتی باگذشت سال‌های طولانی در خاطر شاگردان خود باقی می‌مانند و نامشان گره می‌خورد با خاطرات شیرین و حتی عده‌ای از معلمان سبب می‌شوند تا آینده تحصیلی شاگردان عوض شود!

حتماً در اطرافتان شنیده‌اید کسانی را که می‌گویند به سبب علاقه نسبت به معلم یک‌رشته به‌خصوص، همان رشته را به‌منظور تحصیل برگزیده‌اند. علاقۀ بسیاری به شعر، ریشه در طنین صدای معلم ادبیاتشان دارد که برایشان از شیرینی وزن و قافیه می‌گفته یا بسیاری دیگر مشتاق بازی با اعداد می‌شوند، چون معلم ریاضی‌شان را دوست می‌داشته‌اند!

 همین مثال‌های ساده که از زندگی‌های خودمان نیز دور نیست ثابت می‌کند که تعامل معلم با شاگردانش چقدر حیاتی و سرنوشت‌ساز است. خوش‌رویی معلمان موجب پیشرفت تحصیلی بسیاری از شاگردان می‌شود و حتی بداخلاقی‌هایشان نیز می‌تواند سبب درس گریزی شود.

برقراری ارتباط البته در کلاس‌های مجازی به‌مراتب سخت‌تر از کلاس‌های حضوری است. در کلاس‌های حضوری، معلم امکان برخورد رودررو با شاگردانش را دارد و به‌مرور زمان اطلاعات بسیاری را دربارۀ روحیات و علایقشان می‌تواند کسب کند. اما در کلاس‌های مجازی امکان این مواجهه حضوری نیست و آموزگاران باید بکوشند تا زمان مناسبی را برای شناختن دانش‌آموزان خود اختصاص داده و با صحبت‌کردن و برقراری ارتباط، نوعی دوستی و انس را به وجود آورند.  تنها در صورت موفقیت در این امر است که کلاس‌ها نیز حالت خشک و سرد متداول را ترک گفته و فضایی دل‌نشین ایجاد می‌شود.

آموزگاران زبان نیز به طور خاص باید توجه کنند که بهبود مهارت Speaking زبان‌آموزان در گرو صحبت آزادانه و تعامل با استادشان است که بستر مناسب برای این تعامل را شخص استاد می‌تواند به وجود آورده و اعتمادبه‌نفس مباحثه و ابراز عقاید را القا کند.

3.   اساتید عزیز؛ در دسترس و وقت‌شناس باشید!

وقت‌شناسی یکی دیگر از فاکتورهای مهم افزایش کیفیت تدریس مجازی است. باید توجه داشت که بسیاری از دانش‌آموزان ممکن است آموزش مجازی را به‌قدر آموزش حضوری جدی نگرفته و الزام رعایت مقررات خاص هر کلاس درس را احساس نکنند.

وقت‌شناسی استاد و حاضر شدن به‌موقع در کلاس‌های درس پیش از هر چیزی سبب می‌شود تا شاگردان بدانند که حضور سروقت در کلاس‌های مجازی، به‌ اندازه کلاس‌های حضوری مهم است. همچنین باید توجه داشت که زمان کلاس‌های مجازی محدودتر از کلاس‌های حضوری است و باید از لحظه‌به‌لحظه آن برای آموزش صحیح بهره جست؛ علی‌الخصوص در آموزش درس زبان که نیازمند توجه هم‌زمان به هر 4 مهارت اصلی است و خطر کمبود زمان همواره کیفیت کلاس‌های آن را تهدید می‌کند.

 در دسترس بودن اساتید نیز باعث می‌شود تا شاگردان همچون کلاس‌های حضوری، ذهنشان را برای سؤال‌های مناسب بکاوند و مطمئن باشند که قرار است پاسخی دریافت کنند. طبق این اصل لازم است تا اساتید، آموزش خود را محدود به دقایق کلاسی نکنند و خارج از زمان اصلی کلاس نیز با شاگردان خود در ارتباط بمانند.

4.   دانش‌آموز/دانشجو را مدام ارزیابی کنید:

بخشی از خاطرات تمامی محصلان، مربوط به‌روزهای امتحان یا ساعت‌های پرسش‌وپاسخ درسی است. تصویر ذهنی عمومی مرتبط با این امر، ایستادن‌های پر از اضطراب مقابل تخته‌های کلاس درس است. اما مهم است که بدانیم آزمودن دانش‌آموزان در آموزش مجازی نیز امری واجب و لازم است.

 امتحان دادن یا پاسخ‌دادن به پرسش‌های استاد و معلم باعث تقویت جدیت مطالعاتی شده و فراگیران را وادار می‌کند تا برای فهم درست مطالب درسی بکوشند و با جدیت و دقت مطالعه کنند. همچنین سؤال پرسیدن در حین درس دادن هم باعث افزایش تمرکز شاگردان شده و می‌تواند تشویقشان کند که از مطالب کلاس یادداشت‌برداری کنند.

برای مثال اساتید زبان می‌توانند برای بهبود روند آموزشی در این درس از زبان‌آموزان بخواهند که دررابطه‌با دروس جلسۀ قبل Summary ارائه داده و یا دررابطه‌با گفته‌های استاد خود و با رعایت اصول Writing، متنی نوشتاری را به معلمشان به‌صورت مجازی تحویل داده یا برایش بخوانند.

5.   به پیشرفت و پسرفت دانش‌آموز بازخورد بدهید!

اساتید در کلاس‌های مجازی باید همچون کلاس‌های حضوری به طور مداوم دربارۀ واکنش دانش‌آموزان، سؤال‌هایشان، فهم یا عدم فهم مطالب کلاس، خواسته‌هایشان و پرسش‌هایشان بازخورد ارائه دهند.

بازخوردهای معلمین هم می‌تواند نوشتاری و هم‌کلامی باشد. یادگیرنده با دریافت بازخوردهای یاد دهنده می‌تواند پی به روند پیشرفت خود، نتیجه تلاش‌هایش و نقاط ضعف و قوتش ببرد. نمره دادن هم خودش نوعی بازخورد محسوب می‌شود اما بازخوردی که فقط می‌تواند به‌طورکلی موفقیت یا عدم موفقیت محصل را بیان کند اما قادر نیست تا دلایل این اتفاق را بررسی کرده و عوامل آن را شناسایی کند.

پس مهم است که معلمان در کلاس‌های مجازی خود ارائه بازخورد را جدی گرفته و احساس دیده‌شدن را به یادگیرندگان منتقل کنند. بازخورد که "فیدبک" هم نامیده می‌شود باعث می‌شود تا گیرنده یک پیام به فرستنده آن پیام واکنش نشان داده و وضعیت ارتباطی میان گیرنده و فرستنده روشن شود. ارائه بازخورد در کلاس‌های آموزشی مجازی به دانش‌آموزان ثابت خواهد کرد که گفتار و رفتارشان جدی انگاشته می‌شود و فاصله جغرافیایی به معنای فاصله ارتباطی نیست.

در کلاس‌های آموزش زبان بازخورد معلم نسبت به تلفظ صحیح یا ناصحیح دانش‌آموزان، جمله‌بندی، لهجه، Intonation و رعایت قواعد مربوط به زبان بسیار کلیدی است.

^{یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌تواند باعث افزایش ترغیب اساتید و دانش‌آموزان به استفاده از آموزش مجازی شود، پلتفرمی است که این سبک از آموزش در آن اجرا می‌شود. در ویدئوی فوق در مورد مهم‌ترین ویژگی‌های یک پلتفرم آموزش مجازی صحبت می‌شود}

6- دانش‌آموزان را تشویق به تشکیل گروه‌ آموزشی کنید:

تشویق دانش‌آموزان به برقراری ارتباط با یکدیگر و به اشتراک گذاشتن نظرات و ایده‌هایشان در جمع و گروه، جزء اهداف مهم آموزشی است. باتوجه‌به آخرین تعریفی که سازمان جهانی یونسکو از "سواد" ارائه داده است، یکی از مهم‌ترین سوادهای لازم، سواد ارتباط گرفتن با دیگران و جامعه است.

در محیط‌های آموزشی حضوری دانش‌آموزان امکان صحبت و یا بازی حضوری رادارند و این باعث می‌شود تا به‌تدریج مهارت‌های اجتماعی لازم را کسب کنند؛ اما در آموزش مجازی که این امکان مهیا نیست معلمان می‌توانند با گروه‌بندی دانش‌آموزان و تشویقشان به درس‌خواندن گروهی، مهارت‌های ارتباطی‌شان را بهبود بخشند و فرایند آموختن را نیز برایشان لذت‌بخش‌تر بکنند.

باتوجه‌به اینکه یکی از مهم‌ترین مهارت‌های زبان، مهارت Speaking  است و حتی این مهارت در آزمون‌های جهانی مثل FCE در قالب گروه‌های دونفره از داوطلبان به عمل می‌آید، تقویت این عامل و مکالمه گروهی بسیار مهم است و بودن زبان‌آموزان در اتمسفری که دیگران نیز به همان زبان صحبت می‌کنند می‌تواند توانایی‌هایشان را گسترش دهد.

7- بخشی از آموزش را به دانش‌آموزان واگذار کنید:

یکی از استراتژی‌های آموزش در کلاس‌های حضوری، واگذاری بخشی از دروس و تدریس آن‌ها به دانش‌آموزان است. در این شیوه معلم، متکلم وحده نخواهد بود و فرایند آموزش به انتقال مطالب از کتاب و زبان معلم به دانش‌آموزان محدود نخواهد شد.

این شیوه لازم است تا در کلاس‌های مجازی هم صورت پذیرد و دانش‌آموزان نیز درروند آموزش مشارکت کرده و حضوری مؤثر داشته باشند. معلمان می‌توانند کتاب درسی را بخش کرده و مطالعه برای تدریس هر بخش را به یک دانش‌آموز بسپرند. دانش‌آموزان حتی می‌توانند برای ارائه‌های خود از ویدئو کنفرانس‌هایی در نرم‌افزارهای Zoom و Google meet  بهره جویند.

ارائه بحث‌های موضوعی همچنین باعث می‌شود تا دانش‌آموزان حضوری پررنگ در کلاس داشته و فضای کلاسی را در خانه‌های خود احساس کنند.

به عنوان نتیجه:

صرفه اقتصادی، ذخیره زمان، کاهش اثرات مضر محیط زیستی و بهبود کارایی از فواید آموزش مجازی است که رشد و توسعه قابلیت‌ها و زیرساخت‌های آن می‌تواند پیشرفتی قابل‌توجه در حوزه آموزش را نصیب کشورها کند.

امروزه دیگر نیازی نیست تا برای رساندن خودمان به مراکز آموزشی ساعت‌های طولانی در ترافیک ماندن یا زمان قابل‌توجه برای آماده‌شدن و رفت‌وآمد را تحمل کنیم؛ فقط کافی است تا با یکی از وسایل هوشمندمان و با استفاده از اینترنت وارد کلاس‌های مجازی شده و از دروس مدرسه گرفته تا زبان‌های خارجی و هنر و موسیقی را بیاموزیم.

پیشرفت تکنولوژی باعث شده که برای انتخاب کلاس‌ها محدودیت جغرافیایی نداشته باشیم و بتوانیم از سراسر دنیا اساتید خود را انتخاب کنیم. پیشرفت تکنولوژِی امکان آموختن بهتر و بیشتر را نصیبمان کرده و چه خوب است که ما هم با افزایش سواد رسانه‌ای و مجازی خود، یکدیگر را در بهبود روند آموزش مجازی یاری دهیم.

***

در پایان از مخاطبان عزیز لیمس خواهشمندیم که  تجربه‌های خود را از کلاس‌های مجازی و راه‌های خلاقانه‌ای که برای افزایش کیفیت آن‌ها داشته‌اند برای ما بنویسند تا در مقالات بعدی به آن‌ها اشاره شود.